بررسی اقتصاد دلاری در ایران در گفت وگوی تفصیلی با طاهر رحیمی:
بازار آزاد یک بازار عمیق و مخرب برای اقتصاد کشور
به گزارش آوا مسکن، یک کارشناس با اعلان اینکه بازار آزاد یا غیر رسمی ارز یک بازار عمیق و مخرب برای اقتصاد کشور است، اظهار داشت: تا امروز ارز بازار آزاد صرف خروج سرمایه و قاچاق ارزی از کشور شده است.
به گزارش آوا مسکن به نقل از ایسنا، وابستگی زیاد اقتصاد به دلار سبب شده که حتی کالاهای کاملا داخلی هم متاثر از قیمت دلار شوند، برخی معتقدند که باید از اقتصاد ایران دلارزدایی صورت گیرد، اما این دلارزدایی به چه معناست؟ که در گفتگویی تفصیلی با طاهر رحیمی - اقتصاددان و استاد دانشگاه - جایگاه ارز در اقتصاد کشور و اثرات آن در مسائل تورمی و معیشتی مردم را بررسی نموده ایم. مشروح این گفت و گو را ادامه می خوانید:
- با نوسانات ارزی شاهدیم که سایر متغیرهای اقتصادی در کشور نیز گرفتار تغییر می شوند؛ چرا چنین اتفاقی در اقتصاد ایران رخ می دهد؟
برای پاسخ به این پرسش ابتدا باید بدانیم درآمدها و مصارف ارزی کشور چه مواردی هستند. به بیان دیگر از چه طریقی ارز را به دست می آوریم و از چه طریق و مصارفی این ارزها را مصرف می نماییم.
منابع ارز در کشور ماه شامل دو دسته عمده می شود. یکی صادرات غیر نفتی است که عمدتاً و متاسفانه شامل محصولات خام و نیمه خام فولادی، پتروشیمی، معدنی و موارد دیگر می شود. دسته دوم شامل صادرات نفتی است و از آنجا که آمار دقیق صادرات نفتی در اختیار وزارت نفت می باشد. باتوجه به تعدادی از برآوردها می توان تخمین زد که حدود ۱۵۰ الی ۱۲۰ میلیارد دلار صادرات داشته باشیم که حدود ۵۰ الی ۶۰ درصد از صادرات، شامل صادرات محصولات غیر نفتی است و حدود ۴۰ درصد صادرات نفت و گاز و میعانات گازی است که به اختصار به آن صادرات نفتی گفته می شود.
ارزهای حاصل از صادرات در کشور را عمدتاً برای واردات کالاها و محصولات مورد نیاز برای کشور اختصاص می دهیم و این ارزها در قالب مرکز مبادله و یا سامانه نیما و همین طور قسمتی از آن به عنوان بازار غیررسمی استفاده می شود. نکته بسیار مهم این است که بخش مهمی از ارزهای حاصله متاسفانه صرف خروج سرمایه از کشور یا قاچاق می شود، در حقیقت محصولات قاچاق در بازار غیر رسمی را تامین مالی می کند.
یکی از تفاوت های بازار غیر رسمی با بازار رسمی مثل مرکز مبادله و سامانه نیما در این است که طرف تقاضا اساسا یک متقاضی پر مصرف و خارج کننده سرمایه و عمدتاً قاچاقچی است که به بازار آزاد مشهور است. البته اسمش آزاد است اما بازار آزاد نیست و یک بازار سیاه غیر رسمی است که همین بازار غیر رسمی، لنگر انتظارات تورمی مردم و معامله گران اقتصادی شده و نرخ آن بر روی بازار داخلی اثر می گذارد.
مقیاس این بازار نیز کوچک نیست که برای مثال بگوییم در سال ۱ میلیارد دلار در آن مبادله می شود. در حقیقت در این بازار بصورت تخمینی ۲۰ میلیارد دلار محصول قاچاق بصورت قاچاق ورودی و قاچاق خروجی صورت می گیرد. یکی از تفاوت های بازار غیر رسمی با بازار رسمی مثل مرکز مبادله و سامانه نیما در این است که طرف تقاضا اساسا یک متقاضی پر مصرف و خارج کننده سرمایه و عمدتاً قاچاقچی است که به بازار آزاد مشهور است. البته اسمش آزاد است اما بازار آزاد نیست و یک بازار سیاه غیر رسمی است که همین بازار غیر رسمی، لنگر انتظارات تورمی مردم و معامله گران اقتصادی شده و نرخ آن بر روی بازار داخلی اثر می گذارد.
علاوه بر موضوع بازار قاچاق، در سال حدود ۱۰ الی ۲۰ میلیارد دلار خروج سرمایه در بازار به اصلاح آزاد صورت می گیرد. نابراین یک بازار عمیق و مخرب برای اقتصاد کشور است.
- چرا خروج سرمایه و قاچاق انجام می شود؟
ضعف ابزارهای حکمرانی در کشور باز می گردد و در طول دهه اخیر همیشه ضعف ابزارهای حکمرانی جدی در عرصه پولی، مالی و ارز وجود داشته است و به آسانی مرزهای خروج سرمایه در کشور باز شده است و به آسانی خروج سرمایه در کشور به انجام می رسد.
اگر تراز ارزی کشور را مشاهده کنید، در سال حدود ۵۰ الی ۶۰ میلیارد دلار واردات داریم و حدود ۱۰۰ میلیارد دلار صادرات نفتی و غیر نفتی در کشور به انجام می رسد که تراز ارزی در کشور ما حدود ۴۰ الی ۵۰ میلیارد دلار مثبت است.
یعنی اگر در کشور تقاضاهای نامشروع بازار غیر رسمی وجود نداشته باشد، به خاطر این تراز ارزی مثبت بانک مرکزی به جهت اینکه ارزش پول ملی بیش از اندازه رشد و افزایش نداشته باشد به بازار ورود می کند نه به مفهوم تزریق ارز به بازار، بلکه به مفهوم جمع آوری ارز از بازار، ولی هم اکنون شرایط برعکس است.
- نحوه مصرف ارز در بودجه های سالانه دولت ها چگونه است و آیا بدمصرفی در آن وجود دارد؟
درآمدهای بودجه عمدتاً بوسیله مالیات و عوارض گمرکی باید باشد، و هزینه ها شامل حقوق و دست مزد کارمندان اما این درآمدهای مالیاتی کفاف هزینه ها را نمی کند که به آن کسری تراز عملیاتی گفته می شود. قسمتی از ارزهای نفتی با تبدیل به ریال شدن برای رفع ناترازی عملیاتی بودجه صرف می شود. یعنی ارز نفتی را با نرخ ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومان به وارد کننده می فروشد و از آن ریال دریافت میکند و آن ریال را بوسیله پرکردن شکاف میان درآمدها و هزینه ها، به اقتصاد تزریق می کند.
مدل دیگر مصارف این است که دولت بوسیله ریال از ارزهای نفتی خود، بودجه عمرانی را تامین می کند. بودجه عمرانی، بودجه سرمایه گذاری کشور است. بخش دیگر نیز سهم صندوق توسعه ملی است. بخش دیگر از مصرف ارز در بودجه به ارز ترجیحی و واردات کالاهای اساسی برمی گردد. ارز ترجیحی انتخاب مطلوب در اقتصاد ما نیست اما بهینه است. از ارز ترجیحی استفاده می نماییم چون با بهره گیری از برخی ابزارهای حکمرانی نمی توان نرخ بازار غیررسمی را کنترل کرد، یعنی نمی توان کالاهای اساسی وارد کرد.
ما دهه ها است که ارزهای نفتی خودرا برای رفع ناترازی های مالی هزینه میکنیم چون نظام مالیاتی مطلوبی نداریم. هم اکنون شکاف مالیاتی حدود ۱۰۰ درصد تخمین زده می شود. یعنی دو برابر چیزی که به عنوان مالیات در کشور دریافت می شود، می توانیم از اقشار ثروتمندی که فرار مالیاتی دارد مانند پزشکان و وکلایی بگیریم. اما تراکنش های آنها توسط بانک مرکزی رصد نمی گردد، کارتخوان را قبول نمی کنند و بانک مرکزی نیز هیچ اراده ای برای رصد این تراکنش ها ندارد.
وقتی نظام مالیاتی اصلاح نمی گردد، منابع کفایت هزینه ها را در ردیف اول بودجه ندارد و دولت مجبور می شود از از بودجه های عمرانی و زیرساختی کسر کند. اگر ارزهای نفتی کشور در جای مطلوب مصرف و سرمایه گذاری می شد، ما می توانستیم در دو دهه اخیر رشدهای اقتصادی بالای شش و حتی هشت درصد را تجربه نماییم.
مورد دیگر این که ارزهای نفتی برای رفع ناترازی های پولی در بانکها استفاده می شود یا از ارزهای نفتی برای رفت ناترازی بودجه خانوار استفاده شده است. یعنی بجای این که ارزهای نفتی صرف بودجه عمرانی و تشکیل سرمایه در کشور شود و با افزایش تولید و ایجاد اشتغال رفاه کشور افزایش پیدا کند، ارزهای نفتی را صرف واردات بی رویه کردیم.
دهه ها است که ارزهای نفتی خودرا برای رفع ناترازی های مالی هزینه میکنیم چون نظام مالیاتی مطلوبی نداریم. هم اکنون شکاف مالیاتی حدود ۱۰۰ درصد تخمین زده می شود. یعنی دو برابر چیزی که به عنوان مالیات در کشور دریافت می شود، می توانیم از اقشار ثروتمندی که فرار مالیاتی دارد مانند پزشکان و وکلایی بگیریم. این مسئله در طول تاریخ و ادوار نشان از بد مصرفی ما در عرصه ارزهای نفتی دارد، یعنی هر زمانی که احساس کردیم یک زخم بر اقتصاد درحال تحمیل شدن است، یک مسکن بوسیله ارزهای نفتی به اقتصاد تزریق کردیم برای همین ارزهای نفتی در مدت طولانی یعنی ۷۰ سال اخیر به یک النگر برای انتظارات عاملان اقتصادی تبدیل گردد. یعنی عاملان اقتصادی همچون مردم اگر بخواهند معامله ای انجام دهند، بطورمثال خانه یا خودرو خرید و فروش کنند، به نرخ ارز توجه می کنند.
- اینکه ارز تبدیل به لنگرگاه انتظارات تورمی اقتصاد ایران شده است، چه اثرات سوئی دارد؟
در این شرایط اگر انتظار باشد نرخ ارز افزایش داشته باشد و دارای نوسان باشد، بهره انتظاری جامعه بالا می رود، در این شرایط شخص می خواهد خودروی خودرا به حداکثر قیمت ممکن به بفروشد، هرچند اگر ارزش ذاتی آن نباشد. بدین سبب نرخ ارز به لنگر انتظارات عاملان اقتصادی بر روی همه متغیرها همچون تورم تبدیل می شود. یعنی تولید کننده، عرضه کننده و مصرف کننده به نرخ ارز توجه می کند.
زمانی که یک تولید کننده قصد تولید یک محصول را دارد، وقتی از حلقه تامین قبلی خود مواد اولیه می خواهد، حلقه و زنجیره تامین قبلی به نرخ ارز و نوسانات ارزی توجه می کند. بدین سبب نرخ ارز به لنگر همه انتظارات در اقتصاد ما تبدیل گشته است.
مورد دیگر این که در این شرایط در زنجیره عرضه و تقاضای کالا اختلال ایجاد می شود، یعنی حلقه های قبلی به حلقه های بعدی زنجیره تامین کالا نمی دهند و اگر کالا دهند با قیمت بالاتری نسبت به قبل می دهند. دلیل آن هم این است که نسبت به نوسانات ارزی نگران هستند.
اتفاق بعدی که رخ می دهد در عرصه پولی یعنی نظام بانکی ما است. وقتی نرخ ارز نوسان دارد و ارز به لنگر انتظارات عاملان اقتصادی تبدیل گشته است، در وضعیت نوسانات ارزی، صف دریافت تسهیلات ریالی در نظام بانکی طولانی تر و عمیق تر می شود.
به عبارتی، تعداد متقاضیان تسهیلات و یا تعداد متقاضیان خلق نقدینگی، بیشتر می شود و مبلغ تقاضا برای دریافت نقدینگی و تسهیلات نیز بیشتر می شود. یعنی اگر قبلا تقاضای وام ۱۰۰ میلیون تومانی داشتید، امروز تقاضای ۲۰۰ میلیون تومان دارید. یک دلیل در آنست که قصد ذخیره ارزش وجود دارد. یعنی متقاضی وام، مبلغ وام دریافتی خودرا تبدیل به دلار، سکه، خانه، خودرو و یا طلای آبشده و موارد دیگر می کند، و علت آنست که نسبت به آینده و افت ارزش پول ملی نگرانی وجود دارد. چونکه ارز به لنگر انتظارات تبدیل گشته و درحال نوسان است و در اقتصاد مردم گرفتار یم هراس می شوند.
از طرف دیگر عرضه پول از کانال خود خارج می شود، یعنی دولت باید با ابزارهای حکمرانی که از آن استفاده نمی کند، اعتباراتی که بانک خلق می کند را به سمت بخش حقیقی اقتصاد هدایت کند.
اما با این نوسانات ارزی، تمایل بانک برای تامین بخش حقیقی اقتصاد کم می شود و نسبت به سوددهی بخش حقیقی اقتصاد گرفتار تردید می شود و اساسا جسارت بخش حقیقی اقتصاد نیز برای دریافت تسهیلات نیز کم می شود چونکه نمیتواند ریسک تسهیلات را بپذیرد و نمی داند در آینده مقرر است چه اتفاقی رخ دهد.
بنابراین عرضه پول توسط نظام بانکی بجای این که به سمت بخش حقیقی اقتصاد هدایت شود، به سمت بخش سفته بازی اقتصاد منحرف می شود و بانکها برای سفته بازی در بازار ارز، ملک و زمین، شرکت صوری ثبت می کنند و تسهیلات را با عناوین سرمایه در گردش به شرکت های تابع خود و مربوط به خود می دهند اما در نهایت این تسهیلات تبدیل به ارز و خروج سرمایه از کشور می شود.
- نقطه شروعی که مردم و فعالان اقتصادی به آن سمت رفتند که برای حفظ ارزش سرمایه خود، ریال خودرا تبدیل به ارز کنند، کجا بود؟ یعنی پیش از ورود نفت به اقتصاد با این پدیده روبرو بوده ایم، آیا تورم اولیه سبب شده که برای حفظ ارزش پول خود به سمت ارز بروند و وابستگی به ارز بیشتر شود و کم کم ارز خود به عاملی برای این اتفاقات تبدیل گردد یا خیر؟
ارزهای حاصل از صادرات نفتی را خصوصاً در دوران وفور ارزهای نفتی، به شکل بدی مصرف و طی ۷۰ سال اخیر از آن به عنوان تسکین زخم های اقتصادی استفاده کردیم. بجای این که از این ارزهای برای درمان اقتصاد و سرمایه گذاری های اقتصادی استفاده نمائیم، عدم تعادل ها در اقتصادمان را با ارزهای نفتی پوشش دادیم و بجای این که تورم و بیکاری را بصورت ریشه ای درمان و برطرف نماییم، بجای اصلاح نظام مالیاتی، با بهره گیری از ارزهای نفتی اهتمام شد اختلاف میان درآمد و هزینه های دولت، جبران شود.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب